Psikoloji alanında yapılan araştırmalar; ölçek kullanımı, grup karşılaştırmaları, ilişki analizleri ve model testleri gibi farklı istatistiksel süreçleri içerir. Bu süreçlerin tamamında en sık kullanılan program SPSS’tir. Psikoloji lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki tez ve makale çalışmalarında t testi, ANOVA, korelasyon analizi, regresyon ve Cronbach Alpha güvenilirlik analizi temel istatistiksel yöntemler arasında yer alır.
Bu yazıda, psikoloji alanında en çok kullanılan SPSS testlerini, hangi durumlarda tercih edildiğini ve çıktıların nasıl yorumlanacağını akademik bir bakış açısıyla açıklıyoruz.
Psikoloji araştırmaları genellikle ölçekler, anketler ve çok boyutlu veri yapıları içerir. Bu nedenle analiz sürecinin sağlam bir istatistiksel altyapıyla yürütülmesi gerekir. SPSS, bu süreçlerin hızlı ve hatasız şekilde yapılmasını sağlar.
Psikoloji tez ve makalelerinde SPSS kullanımının temel sebepleri şunlardır:
t Testi, iki grubun ortalamalarını karşılaştırmak için kullanılır. Psikoloji çalışmalarında en sık kullanılan gruplar:
Normallik sağlanıyorsa bağımsız örneklem t testi veya eşleştirilmiş örneklem t testi uygulanır. Normallik sağlanmıyorsa Mann Whitney U veya Wilcoxon tercih edilir.
Psikoloji çalışmalarında sıkça üç veya daha fazla grup üzerinde karşılaştırma yapılır. Örneğin:
Tek yönlü ANOVA, gruplar arasında fark olup olmadığını gösterir. Fark bulunursa post-hoc testler uygulanır.
Korelasyon, psikoloji çalışmalarının en temel analizlerinden biridir. İki değişken arasındaki ilişkinin yönünü ve gücünü gösterir.
Örneğin:
Normal dağılım sağlanıyorsa Pearson; sağlanmıyorsa Spearman korelasyon testi kullanılır.
Psikolojide kullanılan ölçeklerin çoğu 5’li Likert yapısındadır ve güvenilirlik analizi yapılmadan raporlanmaları uygun değildir. Cronbach Alpha değeri:
Güvenilirlik analizi yapılırken madde-toplam korelasyonları, alt boyut güvenilirlikleri ve gerekirse madde çıkarımı değerlendirilir.
Regresyon analizi, bir değişkenin (bağımlı değişken) diğer değişkenler tarafından ne ölçüde yordandığını incelemek için kullanılır. Psikolojide en sık kullanılan bağımlı değişkenler:
Regresyon çıktılarında Beta katsayıları, R², t değerleri ve p değerleri APA formatında raporlanmalıdır.
Psikoloji araştırmalarında kullanılan SPSS testleri, verilerin bilimsel olarak değerlendirilmesi ve araştırma sorularına doğru yanıtlar bulunması açısından temel bir role sahiptir. t testi, ANOVA, korelasyon, regresyon ve güvenilirlik analizleri gibi yöntemlerin doğru seçilmesi ve APA formatına uygun biçimde raporlanması, çalışmanın akademik niteliğini güçlendirir. Bu analizlerin mantığını ve kullanım koşullarını bilmek, psikoloji alanındaki araştırmaların hem metodolojik hem de teorik açıdan daha sağlam temellere oturmasına yardımcı olur.